İş ahlakı hakkındaki araştırmalar, 20. yüzyılın başlarında Avrupa ve Amerika’daki geleneksel liberal anlayışın zayıflaması ve sosyalist akımın güçlenmesiyle başlamıştır. Aşağıdakilerden hangisi bu akımın sonuçlarından biri değildir?
İkinci dünya savaşından sonra 1950-1970 yılları arasındaki yirmi yıl ekonominin hem ABD’de hem de Avrupa’da patlama yaptığı refah yılları olarak bilinmektedir. Bu dönemin 2. yarısında Örgüt teorisinin bulguları kullanılmaya başlanmış ve bu doğrultuda işletme bir ahlaki birim ya da bütün olarak ele alınmıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.
Peter French’in işletmelerin etik sorumluluklarına ilişkin görüşleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
Peter French’a göre ise işletmeler amaçlar yönünde davranmalıdır ve faaliyetlerinden etik açıdan sorumlu tutulmalıdırlar. French’e göre işletmeler kendi “işletme iç karar yapısı”na göre hareket etmelidir. “İşletme iç karar yapısı”, işletmenin akış şemaları ve politikalarından oluşturulur. İşletme kararları akış şemalarının ve işletme politikalarının karar yapısıyla vücut bulur. French’e göre işletmenin kararları ile bireylerin “işletme içi karar yapısı”na yönelik fikirleri bağlantılıdır. “işletme içi karar yapısı” bireylerin, bireysel hareketlerinin kolektif biçimidir. French’e göre işletmelerin kararları bireylerin işletme içindeki kararlarıyla benzer değildir. Doğru yanıt D’dir.
Bireysel sorumlulukla ilişkili olarak aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi yapılabilir?
Sorumluluk, bireysel ve sosyal açılardan ele alınması gereken bir kavramdır. Kişi, her şeyden önce, birey olarak kendisine karşı sorumludur. İç sorumluluk, kişinin vicdanına karşı sorumluluğudur. Dış sorumluluk ise sınırları kanun ve hukuk normlarıyla çizilmiş sorumluluklar yanında sosyal normlarla da ilişkili olabilir. Dış sorumluluklar yerine gelmediğinde ayıplanma şeklinde yaptırım uygulanabilir.Doğru cevap E seçeneğidir.
Alkol ve uyuşturucu kullanan biri için sorumluluk bağlamında nasıl bir değerlendirmede bulunulabilir?
1. Özgür iradesini kullanmamaktadır.
2. İradesini kullanamamaktadır.
3. Özgür iradesini kullanma problemi vardır.
Alkol veya uyuşturucu kullanan kişinin iradesini kullanamadığı söylenebilir. Ancak bu durumdaki kişinin alkol ve uyuşturucu kullanırken özgür iradesiyle hareket ettiği unutulmamalıdır. Dolayısıyla alkol ve uyuşturucu kullanmak suretiyle iradesini kullanamama noktasındaki kişinin başında özgür iradesini belirli bir davranış lehine kullandığı hatırlanmalıdır. Fakat alkol veya uyuşturucu bağımlısı olanların bu noktada özgür iradelerini kullanmaproblemleri bulunduğu da kabul edilmelidir. Doğru cevap D seçeneğidir.
I. İş yerinde üzerimize düşen sorumluluklar
II. Ev arkadaşımızla paylaştığımız işlerin sorumlulukları
III. Toplumsal normlara yönelik sorumlulukları
IV. Aile içindeki rolümüzün getirdiği sorumlulukları
Yukarıdakilerden hangileri biçimsel sorumluluklarımız arasında yer almaktadır?
Sorumluluklarımızın bir kısmı doğal olarak, herhangi bir biçimsellik gerektirmeksizin ortaya çıkar ve gelişir. Örneğin, sağlığımızı korumak, aile içindeki rolümüzün gerekliliklerini yerine getirmek, arkadaşlarımıza yardımcı olmak, toplumsal normları gözetmek, çevreyi kirletmemek gibi sorumluluklar büyük ölçüde biçimsel olmayan, yazılı olarak karşımıza çıkmayan ama gündelik hayatta yerine getirmeye çalıştığımız sorumluluklarımızdır. Buna karşılık, çalıştığımız işte bize verilen görevlerin sorumluluklarını üstlenmek, aynı evi paylaştığımız arkadaşlarımızla iş paylaşımının gereği olan sorumlulukları yerine getirmek, kanunlara uygun hareket etmenin gereklerini yapmak, vergi, savunma gibi vatandaşlık sorumluluklarını yerine getirmek ise, çerçevesi ve sınırları daha belirgin ve biçimsel sorumluluklara işaret eder. Doğru yanıt A'dır.
Aşağıdakilerden hangisi iş ahlakı alanında uygulanabilecek evrensel ilkelerden biri değildir?
Şirket haklarının ve büyümesi için politikalar geliştirmek, iş ahlakı alanında uygulanabilecek evrensel ilkelerden değildir. Doğru cevap A şıkkıdır.
Aşağıdakilerden hangisi/hangileri işletme içine ve dışına yönelik sorumluluklar sınıflandırıldığında işletme içi olarak nitelendirilmektedir?
1. Pay sahipleri
2. Çalışanlar
3. Yöneticiler
4. Toplum
İşletme içine ve dışına yönelik sorumluluklar sınıflandırmasında, pay sahipleri,çalışanlar ve yöneticiler işletme içi ve bunun dışındaki kişi, grup ya da organizasyonlarile toplum işletme dışı olarak değerlendirilir. Doğru cevap D seçeneğidir.
I. Üniversitelerde iş ahlakı merkezlerinin açılması
II. Firmaların uyması beklenen ahlaki ilkelerin oluşmaya başlaması
III. ABD’deki işletmecilik okullarının iş ahlakı derslerini programlarına alması
Yukarıdaki olaylardan hangisi ya da hangileri iş ahlakında düzen getirme girişimlerinin gerçekleştiği 1970-1990 yılları arasında gerçekleşmiştir?
1977 yılına gelindiğinde işletmelerin ahlaki teorileri de oluşmaya başlamıştır. İş ahlakı ayrı bir disiplin olarak ortaya çıkmasına rağmen felsefeciler ve teologlar, iş ahlakına katkı vermeye devam etmişlerdir. ABD’deki işletmecilik okullarının neredeyse yarıya yakını 1970’lerin ikinci yarısında iş ahlakı derslerini programlarına almışlardı. Üniversitelerde iş ahlakı merkezleri açılmaya başlamış ve iş ahlakı (business ethics) artık bu adla kurumsallaşmaya başlamıştır. Buna göre ifade I ve III’de verilen olaylar bu yıllar arasında gerçekleşmiştir. Yine bu dönemde, yavaş yavaş firmalardan uyması beklenen ahlaki ilkeler oluşmaya başlamış, firma politikalarının ahlaki boyutu ortaya çıkmıştır. İfade II’de verilen olay da bu yıllar arasında gerçekleşmiştir. Doğru cevap E’dir.
Bir trafik kazasına tanık olan ve yardıma ihtiyacı olan kazazedelere yardım etmeden hızlıca işine yetişmeye çalışan bir doktorun, yardım etmediği kazazedelerin öldüğünü öğrendiğinde arkadaşlarına “benim toplantım çok önemliydi ve toplantıya yetişmem gerekiyordu” ifadesini kullanan doktorun hangi davranış içinde olduğu söylenebilir?
İç sorumluluk, kişinin vicdanına karşı sorumluluğudur. Kişinin kendiyle baş başa kaldığında, vicdan muhasebesi yapması, vicdanının onu rahatlatması ya da rahatsız etmesi iç sorumluluğun çalıştığının göstergesi olarak kabul edilebilir. Elbette daha önce de söz edildiği üzere, vicdan soyut olduğundan, iç sorumluluğa ilişkin gösterge dışarıdan fark edilemez. Olsa olsa kişinin zaman zaman öz eleştiri yapmasıyla ya da bazı tutumlarıyla anlaşılabilir ve hissedilebilir. Bazı durumlarda ise bireyin iç sorumluluğun kişiyi rahatsız edici etkilerinden kurtulma adına sorumluluktan kaçınma, sorumluluk almama veya sorumsuzca davranış sonuçlarına ilişkin eylem veya eylemsizliklerini meşrulaştırma çabası içinde olduğu da gözlemlenebilmektedir. Bu noktada kişinin bazen bu meşrulaştırma çabasında vicdanını rahatlatma adına çevresindeki bazı kişilerle paylaşım içine girmesi ya da onaylatma yoluna gitmesi de söz konusu olabilmektedir. Buna göre soruda verilen doktorun arkadaşlarına “benim toplantım çok önemliydi ve toplantıya yetişmem gerekiyordu” ifadesini kullanması doktorun meşrulaştırma çabası içinde olduğu söylenebilir. Doğru cevap A’dır.
Aşağıdakilerden hangi bilim adamına göre işletmeler kendi “işletme iç karar yapısı”na göre hareket etmelidir?
Peter French’a göre ise işletmeler amaçlar yönünde davranmalıdır ve faaliyetlerinden etik açıdan sorumlu tutulmalıdırlar. French’e göre işletmeler kendi “işletme iç karar yapısı”na göre hareket etmelidir. “İşletme iç karar yapısı”, işletmenin akış şemaları ve politikalarından oluşturulur. İşletme kararları akış şemalarının ve işletme politikalarının karar yapısıyla vücut bulur. French’e göre işletmenin kararları ile bireylerin “işletme içi karar yapısı”na yönelik fikirleri bağlantılıdır. “İşletme içi karar yapısı” bireylerin, bireysel hareketlerinin kolektif biçimidir. French’e göre işletmelerin kararları bireylerin işletme içindeki kararlarıyla benzer değildir.
Aşağıdakilerden hangisi işletmelerin sosyal sorumluluklarıyla ilgili aleyhteki görüşlerden biri değildir?
İşletmelerin sosyal sorumluluklarıyla ilgili aleyhte olan görüşler de mevcuttur. Sosyal sorumluluğun aleyhindeki görüşleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür
• Kârın maksimizasyonu asıldır
• Sosyal sorumluluk işletme için maliyet etkenidir
• Sosyal sorumluluk faaliyetlerinin bedelini toplum ödemelidir
• İşletmeler sosyal yeteneklere sahip değildir
• İşletmenin esas amacını aksatır
• Sosyal sorunlardan işletmeler sorumlu değildir.
Cevap D'dir.
Bir kişinin sorumluluk üstlenebilmesi için gerekli olan özellikler aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru bir şekilde verilmiştir?
Sorumluluk bir yönüyle sebep sonuç ilişkisini içinde barındırır, bir yönüyle de eylemde bulunan kişide bazı nitelikleri gerektirir. Dolayısıyla bir kişinin sorumluluk üstlenebilmesi, o kişinin akıl, özgür irade ve yetki sahibi olmasına bağlıdır. Doğru yanıt B'dir.
"Rekabetin kurallarına göre davranmak" işletmenin temel sorumlulukları sınıflamasında aşağıdakilerden hangisinin kapsamında değerlendirilir?
"Rekabetin kurallarına göre davranmak" işletmenin temel sorumlulukları sınıflamasında Yasal Sorumluluk kavramı bağlamında yer almaktadır.
Kişilere yaşamın temel ihtiyaçlarını elde etme, kullanma ve sahip olma hakkı veren temel hak aşağıdakilerden hangisidir?
Yaşama ve güvenlik, bireylerin yaşamının güvenlik içinde olmasıdır. Bu hak özellikle iş dünyasında firmalarda, kimyasal maddelerin kullanımına sınırlamalar getirilmesini sağlar. Doğruluk, bireylerin bilgilendirilmeleri gereken konularda kasıtlı olarak aldatılamayacağını belirtir. Gizlilik, vatandaşların kendilerine ait kişisel bilgileri, hükümetten, diğer kurum ve kişilerden, çalışanlardan koruma hakları olduğuna işaret eder. Vicdan özgürlüğü, kişilerin, kendi inanç ve ahlaki ilkelerini ihlal edecek emirleri yerine getirmeme haklarının olduğunu belirtir. Özel mülkiyet, ise kişilere, yaşamın temel ihtiyaçlarını elde etme, kullanma ve sahip olma hakkı verir. Doğru cevap C'dir.
